Κατά τη διάρκεια της πορείας ενός ταξιδιού, προσπερνούμε μικρά και φαινομενικά ασήμαντα κτίσματα ή και μνημεία ακόμα, απλά και μόνο γιατί δεν ξέρουμε τη σημασία ή ακόμα και την ιστορία τους και ακόμα πιο πολύ γιατί δεν ξέρουμε πόσο σημαντικά ήταν για τους ανθρώπους, όταν αυτά ήταν σε χρήση.
Ένα τέτοιο μικρό και «ασήμαντο» κατασκεύασμα βρίσκεται στο χωριό Μαθιάτης, το οποίο ανήκει στην επαρχία Λευκωσίας και απέχει από την ομώνυμη πόλη μόλις 20 χιλιόμετρα νότια.
Πρόκειται για ένα λάκκο νερού στον οποίο προστέθηκε αλακάτι. Το αλακάτι είναι το μηχανικό μέρος ενός συστήματος με το οποίο ανέβαζαν το νερό από το λάκκο στην επιφάνεια. Το όλο σύστημα «εργαζόταν» με την βοήθεια των υποζυγίων τα οποία δένονταν σε τεράστια δοκό, μέσω της οποίας μεταδιδόταν η κίνηση στους οδοντωτούς τροχούς του αλακατιού και έτσι με την κίνηση των τροχών το νερό ανέβαινε στην επιφάνεια μέσα από ενσωματωμένα δοχεία. Με την περιστροφική κίνηση του τροχού, το νερό διοχετευόταν στο εσωτερικό του και από εκεί μέσω καναλιού στον τελικό προορισμό του.
Για να πετυχαίνεται η συνεχής ροή νερού έπρεπε τα υποζύγια να βρίσκονται σε συνεχή κυκλική κίνηση προς μία κατεύθυνση (συνήθως ήταν αντίθετη με την φορά την δεικτών του ρολογιού) γι’ αυτό, τους έδιναν λιγοστή τροφή και μπροστά τους, σε μικρή απόσταση από αυτά, κρεμούσαν κουβά ο οποίος περιείχε σανό ή κριθάρι και έτσι τα ζώα στην προσπάθεια τους να φθάσουν στην τροφή τους περπατούσαν συνεχώς. Λίγο σαδιστικό και σκληρό αλλά έτσι γινόταν.
Όλα αυτά δεν θα είχαν καμιά σημασία, αν ο λάκκος αυτός δεν είχε μια κάποια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία. Για να καταλάβουμε την σημασία του πρέπει να πάμε πολύ πίσω στον χρόνο. Να πάμε τουλάχιστο στο δεύτερο μισό του 16ου αιώνα και στις αρχές της Τουρκοκρατίας στο νησί.
Να πάμε και να «δούμε» τις ορδές των Μωαμεθανών να αποβιβάζονται στις ακτές της Κύπρου και υπό τις διαταγές του Σουλτάνου να πολεμούν και να κατατροπώνουν τους Ενετούς οι οποίοι κατείχαν το νησί. Ο λόγος που ήθελε ο Σουλτάνος να καταλάβει την Κύπρο ήταν το πολύ γλυκό και μοναδικό στον πλανήτη κρασί της. Έτσι βάδισε στα αχνάρια του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου, που και αυτός εισέβαλε στο νησί για τον ίδιο λόγο, και το κατάκτησε με πόλεμο.
Λίγες δεκαετίες μετά, στο χωριό Μαθιάτης, όπου οι κάτοικοι του ήταν όλοι Έλληνες και κατοικούσαν βόρεια από την σημερινή τοποθεσία του χωριού, άρχισαν να καταφθάνουν Μωαμεθανοί και να κτίζουν τα σπίτια τους στην τοποθεσία που βρίσκεται σήμερα το χωριό. Έτσι δημιουργήθηκαν δύο οικισμοί.
Στην περιοχή υπήρχαν και υπάρχουν πλούσια υπόγεια νερά που σε κάποιες των περιπτώσεων μετατρέπονται σε φυσικές πηγές. Το βάθος τους είναι πολύ μικρό και γι αυτό υπάρχουν και πολλοί λάκκοι, σε αντίθεση με άλλες περιοχές του νησιού όπου διανοίγονταν βαθιά πηγάδια.
Ανάμεσα στους δύο οικισμούς, υπήρχε ένας τέτοιος λάκκος από τον οποίο οι Έλληνες κάτοικοι του χωριού πότιζαν τα χωράφια τους. Οι Τούρκοι θέλοντας να ελέγχουν τις πηγές αλλά και τον λάκκο, ανάγκασαν τους Έλληνες να εγκαταλείψουν την περιοχή τους και να μετοικήσουν νότια και οι ίδιοι μεταφέρθηκαν βόρεια. Έγινε δηλαδή η πρώτη στην Κύπρο ανταλλαγή πληθυσμών, μεταξύ των δύο κοινοτήτων.
Αργότερα και λίγο πριν οι Τούρκοι πουλήσουν το νησί στους Άγγλους, στον λάκκο προστέθηκε το αλακάτι με τα υποζύγια, ακριβώς όπως το βλέπουμε σήμερα.
Ευχαριστούμε το Κοινοτικό Συμβούλιο Μαθιάτη και τους κατοίκους δωρητές για την ενέργεια τους να το αναστηλώσουν και να το μετατρέψουν σε «ζωντανή» ιστορία.
