Ταξιδεύοντας στην Κοκκινοτριμιθιά, την οποία συναντούμε 17 χιλιόμετρα δυτικά της πρωτεύουσας Λευκωσίας, είναι απαραίτητο να επισκεφτούμε, ίσως το πιο «πολυτάραχο» και ιστορικό εξωκλήσι ολόκληρης της περιοχής. Πρόκειται για Ναό ο οποίος είναι αφιερωμένος στον Αρχάγγελο Μιχαήλ και η ημερομηνία κτίσεως του «χάνεται» στο βάθος των αιώνων. Πιθανολογείται ότι οικοδομήθηκε τον 16 ή τον 17ον αιώνα και αυτό στηρίζεται σε κάποιαν αναγραφόμενη εντός του Ναού ημερομηνία.
Η αρχιτεκτονική αλλά και η τεχνική οικοδομήσεως του μας παραπέμπουν μερικούς αιώνες πριν από αυτή την ημερομηνία η οποία πιθανόν να αναγράφηκε κατά την περίοδο που ο Ναός αλλά και η περιοχή περιήλθε στην κατοχή κάποιου νέου Φεουδάρχη.
Ο μικρός Ναός έχει οικοδομηθεί, σε σχήμα μονόκλιτης Βασιλικής με μαλακό ασβεστολιθικό πωρόλιθο ο οποίος έχει πελεκηθεί και έχει μεταφερθεί στον χώρο της οικοδομής από την περιοχή που βρίσκεται σήμερα το χωριό Μάμμαρι. Είναι καμαροσκέπαστη και στην αρχική μορφή της έφερε μία είσοδο στον βόρειο τοίχο.
Στην συνέχεια και δυτικά προστέθηκε ο Νάρθηκας ο οποίος φέρει μία είσοδο στον βόρειο τοίχο και ένα παράθυρο φωτισμού στον δυτικό. Το καμπαναριό ορθώνεται πάνω από το γείσο της οροφής και στηρίζεται από τον βόρειο τοίχο και φέρει μία καμπάνα.
Για να βρούμε την πραγματική ιστορία του Ναού, «ταξιδέψαμε» μέχρι τα τέλη του 12ου αιώνα, την εποχή δηλαδή που πλούσιος ευγενής μαζί με τα μέλη της οικογένειας του και οι οποίοι κατάγονταν από την βόρεια Ιταλία, από το χωριό Μπολτσάνο, ιδρύουν μικρό φέουδο το οποίο μαζί με άλλα δύο που ήδη υπήρχαν στην περιοχή, λόγω του πλούτου που απόκτησαν, μετατράπηκαν σε μύθους. Στο κέντρο του οικισμού τους έκτισαν τον μικρό Ναό και έθεσαν την «υπογραφή» τους πάνω στο σώμα του.
Ο Ναός πέρασε από πολλές δοκιμασίες, καταστροφές, επιδιορθώσεις, επεκτάσεις. Άντεξε στις κακουχίες που τον υπέβαλαν οι άνθρωποι αλλά και ο χρόνος, για να μπορούμε εμείς σήμερα να θαυμάζουμε την τεχνική που κατείχαν οι αρχαίοι μαστόροι. Μέχρι το τέλος της αποικιοκρατίας των Άγγλων, βρισκόταν σε άριστη κατάσταση και χρησιμοποιείτο όχι μόνο για την τέλεση λειτουργιών αλλά και σαν κατηχητικό σχολείο.
Οι πιο παλιοί κάτοικοι του χωριού, νεαροί τότε, σίγουρα θα θυμούνται το πιάνο που υπήρχε και υπάρχει ακόμη στον Ναό όπου με αυτό μάθαιναν να ψέλνουν και να περνούν τον χρόνο τους δημιουργικά, ευρισκόμενοι μέσα σε ένα ασφαλισμένο περιβάλλον.
Δυστυχώς σήμερα η κατάσταση του οικοδομήματος είναι πολύ κακή. Ο Νάρθηκας έχει αποκολληθεί και από την σχισμή που παρουσιάστηκε εισέρχεται το βρόχινο νερό εντός του Ναού. Το ασβεστοκονίαμα που κάλυπτε τους αρμούς της εξωτερικής τοιχοποιίας, έχει εξαφανιστεί με αποτέλεσμα όταν βρέχει το νερό να εισχωρεί στους τοίχους και να μεταφέρεται στην εσωτερική τοιχοποιία σαν υγρασία.
Ο μαλακός ασβεστολιθικός πωρόλιθος με τον οποίο κτίστηκε ο Ναός έχει διαβρωθεί με αποτέλεσμα να φυτρώνουν σε αυτούς βρύα τα οποία με τη σειρά τους επιβαρύνουν και επιταχύνουν την διάβρωση του.
Η εσωτερική τοιχοποιία η οποία αρχικά ήταν καλυμμένη εξολοκλήρου από τοιχογραφίες, μετά από πυρκαγιά που ξέσπασε, έχει καλυφτεί από τσιμεντοκονίαμα και κάτω από αυτό έχουν «κρυφτεί» οι τοιχογραφίες. Ας ελπίσουμε πως πριν ο χρόνος ισοπεδώσει αυτό το ιστορικό αλλά και πανέμορφο αρχιτεκτονικό θρησκευτικό μνημείο, θα ενδιαφερθούν κάποιοι υπεύθυνοι να το προστατέψουν αποκαθιστώντας τις όποιες ζημιές έχει υποστεί από τον χρόνο.
