Στο χωριό που σήμερα ονομάζουμε Τρούλλοι και το οποίο ανήκει στην επαρχία Λάρνακας, ή το Μεσαιωνικό χωριό chida (δροσερή περιοχή) όπως το είχαν ονομάσει οι Φράγκοι κτήτορες του, υπάρχει μία μεγάλη σειρά από ξωκλήσια, εκκλησίες και μοναστικές κοινότητες. Αυτό δεν είναι άσχετο με την ιστορία του χωριού, η οποία χάνεται στα βάθη της Ελληνικής Μυθολογίας και φθάνει μέχρι την εκδίωξη του Ήφαιστου από τον Όλυμπο και τον περιορισμό του σε σπήλαιο στην περιοχή «Σπήλιοι» όπως την ονομάζουν οι ντόπιοι.
Ανάμεσα στα ξωκλήσια, υπάρχει ένα το οποίο είναι αφιερωμένο στον Άγιο Νεόφυτο και οι πλείστοι κάτοικοι του χωριού το υπεραγαπούν γιατί είναι άμεσα συνδεδεμένο με την παιδική ή νεανική ζωή τους. Τους θυμίζει τις εποχές των αρχών του 20ου αιώνα που οι παππούδες τους ή οι γονείς τους, που είχαν αναλάβει να κτίσουν για άλλη μια φορά το ξωκλήσι, τους έπαιρναν μαζί τους, για να κουβαλήσουν από μακρινό λατομείο, τις ασβεστολιθικές πέτρες που χρειάζονταν για τον σκοπό αυτό. Η μεταφορά των πετρών γινόταν με γαϊδούρια.
Για να μπορέσουμε να βρούμε την ιστορία του μικρού Ναού, «ταξιδέψαμε» μέχρι τα πρώτα 2 χρόνια της Φραγκοκρατίας, για να δούμε την περιοχή του χωριού να μοιράζεται σε φέουδα και σε κάθε ένα από αυτά να οικοδομείται και ένας μικρός οικογενειακός Ναός. Στο όνομα ποιου Αγίου αφιερώνεται ο μικρός Ναός είναι άγνωστο, παραμένει όμως όρθιος μέχρι και των αρχών της Τουρκοκρατίας όταν και λεηλατείται και καταστρέφεται εκ θεμελίων από Οθωμανούς Τούρκους.
Στην θέση του κτίζεται νέος αρχές του 17ου αιώνα, ο οποίος αφιερώνεται στον Άγιο Νεόφυτο. Επρόκειτο για μονόκλιτη Βασιλική, Βυζαντινού ρυθμού η οποία ήταν καμαροσκέπαστη. Και αυτός ο Ναός λεηλατείται και καταστρέφεται λίγο αργότερα από επιδρομή Καραμάνων ληστών.
Ο Ναός παρέμεινε ερειπωμένος μέχρι και τα τέλη του 19ου αιώνα οπότε και ξανακτίζεται από κατοίκους των Τρούλλων και αφιερώνεται και πάλι στον Άγιο Νεόφυτο. Η οικοδομή ήταν πρόχειρη και ασταθής με αποτέλεσμα στα μέσα του 20ου αιώνα να καταρρεύσει και να παραμείνει έτσι μέχρι και την εισβολή των Τούρκων.
Όταν το χωριό περιελήφθη στις ουδέτερες ζώνες του νησιού ή αυτό που λέμε «νεκρά ζώνη» ο Ναός ξανακτίζεται με κονδύλια των Ηνωμένων Εθνών μετά από πρωτοβουλία Βέλγου στρατιωτικού, ο οποίος πιθανόν να γνώριζε την ιστορία του χωριού.
Το ξωκλήσι βρίσκεται 2800 μέτρα ανατολικά από το χωριό, μέσα στην νεκρή ζώνη γι’ αυτό και χρειάζεται μεγάλη προσοχή αν το επισκεφτείτε. Δεν υπάρχουν πινακίδες κατεύθυνσης σε αντίθεση με την ύπαρξη πολλών χωματόδρομων που οδηγούν μόνο στις κατεχόμενες περιοχές του νησιού. Αν δεν γνωρίζετε την τοποθεσία και θέλετε να επισκεφτείτε το ξωκλήσι, ζητήστε από τους κατοίκους να σας καθοδηγήσουν, μέχρις ότου οι τοπικές αρχές τοποθετήσουν τις κατάλληλες πινακίδες.
