Όταν τον 7ον αιώνα οι Σαρακηνοί πειρατές άρχισαν και πάλι τις επιθέσεις και τις λεηλασίες κατά των πόλεων αλλά και των οικισμών του νησιού, προκαλώντας μεγάλες απώλειες ανάμεσα στον ντόπιο πληθυσμό, είτε σκοτώνοντας τους ανθρώπους είτε οδηγώντας τους στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής, τότες ήταν που κρίθηκε αναγκαία η παρουσία των Βυζαντινών Ακριτών, στο νησί.
Έχοντας την διοίκηση τους στην περιοχή της Μόρφου, απλώθηκαν σε όλο το νησί και σε περιοχές που είχαν μεγάλη στρατιωτική σημασία, έκτισαν παρατηρητήρια και στρατόπεδα, για να μπορούν να επεμβαίνουν εγκαίρως και να προστατεύουν τον Λαό από τις σφαγές και τις λεηλασίες των Σαρακηνών.
Έχοντας για προστάτες τον Άγιο Γεώργιο και τον Άγιο Μάμα, οι Ακρίτες, συνέχισαν να υπηρετούν τη Κύπρο μέχρι και το τέλος της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Στο διάστημα αυτό, στις περιοχές που είχαν τα φυλάκια τους, είχαν δημιουργηθεί μικροί οικισμοί οι οποίοι στην συνέχεια μετατράπηκαν σε χωριά. Κάποια από αυτά τα χωριά ήταν κτισμένα αποκλειστικά από τους ίδιους τους Ακρίτες.
Στην περίοδο της Φραγκοκρατίας και της μικρής εκείνης περιόδου που στο νησί γίνεται πιο έντονη η παρουσία των Ενετών, βλέπουμε το σώμα των Ακριτών να ατονεί και σε λίγα χρόνια να εξαφανίζεται. Ίσως να μην χρειαζόταν πλέον η παρουσία τους.
Τους βλέπουμε να εμφανίζονται ξανά με νέα διοικητική μορφή αλλά σχεδόν με την ίδια πρακτική επιτήρησης που σκοπό είχε την προστασία των κατοίκων, αυτή τη φορά, των μικρών χωριών. Τους βλέπουμε σε μικρές ομάδες αντρών κατοίκων του ιδίου χωριού, οι οποίοι επανδρώνουν σημεία, έξω και μακριά από αυτό και που εθεωρούντο ως πιθανοί δίοδοι για Οθωμανούς ληστές και πειρατές ή Καραμάνους δολοφόνους. Η νέα δράση των Ακριτών συνεχίστηκε μέχρι και το 1974, όπου και εξαφανίζονται και πάλι αφού την προστασία του Λαού είχε αναλάβει η Εθνική Φρουρά.
Ένα από τα χωριά που είχαν κτίσει οι Βυζαντινοί Ακρίτες είναι και το χωριό Άγιος Μάμας το οποίο βρίσκουμε να απολαμβάνει την ομορφιά του θρυλικού και «απάτητου» βουνού Ζάλακα το οποίο στο παρελθόν είχε φιλοξενήσει τους Ακρίτες και έχει συνδεθεί το όνομα του με Ήρωες και υπαρκτά θαύματα.
Σαν χωριό το οποίο είχε κτιστεί από Χριστιανούς ήταν απόλυτα φυσικό οι άνθρωποι να κτίσουν και τον ανάλογο Ναό για να εκπληρώνουν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Τον έκτισαν στο ψηλότερο σημείο του οροπεδίου όπου βρισκόταν το χωριό τους και τον αφιέρωσαν στον Άγιο Μάμα.
Όταν ο φρενοβλαβής Σουλτάνος Σελίμ των Οθωμανών Τούρκων κατέκτησε την Κύπρο απλά και μόνο για να έχει το αποκλειστικό δικαίωμα να γεύεται το κρασί που μόνο οι Θεοί ήταν άξιοι να γεύονται, όπως ήταν η Κουμανταρία, το χωριό του Αγίου Μάμαντος, σαν ένα από τα λίγα του νησιού που παρήγαγαν την καλύτερη Κουμανταρία, αποτέλεσε στόχο των ορδών του Σουλτάνου. Όσοι κάτοικοι μπόρεσαν να γλυτώσουν από την σφαγή κατέφυγαν μέσα στο δάσος και στην περιοχή Φοινιτζι η οποία βρισκόταν πέραν της βόρειας όχθης μικρού ποταμού. Στο χωριό μεταφέρθηκαν έποικοι από την Ανατολία και τους γλυκύκαρπους αμπελώνες, τους νέμονταν οι αλλόθρησκοι.
Η παρουσία των Τούρκων στο χωριό δεν κράτησε και πολύ και αυτό δεν είναι καθόλου άσχετο με τον Άγιο Μάμα και την μικρή εκκλησία που οι Βυζαντινοί Ακρίτες είχαν αφιερώσει στο Όνομα του και την οποία είχαν γκρεμίσει οι άπιστοι.
Μετά από θαυματουργή παρέμβαση του Αγίου, κτίζεται στο ίδιο σημείο μία νέα μικρή εκκλησία. Κατά την διάρκεια των εργασιών οικοδόμησης της, ξέσπασε μολυσματική νόσος στο χωριό και σε λίγες μέρες όλοι οι Οθωμανοί κάτοικοι του είχαν πεθάνει. Όταν το αντελήφθησαν οι πραγματικοί κάτοικοι του χωριού, επέτρεψαν και κατοίκησαν σε αυτό.
Το χωριό, ζώντας πλέον μέσα σε ασφάλεια αφού οι Τούρκοι δεν τολμούσαν να το πλησιάσουν, μεγάλωσε και μαζί μεγάλωσε και η ανάγκη για μεγαλύτερη εκκλησία. Άρχισαν να κτίζουν μεγαλύτερη εκκλησία περιμετρικά από την παλιά. Την έκτισαν με σκληρές ασβεστολιθικές πέτρες τις οποίες μετέφεραν από μεγάλη απόσταση πάνω σε γαϊδούρια.
Το αρχικό σχέδιο ήταν να κτιστεί Βυζαντινός Ναός με Τρούλο. Στην πορεία όμως έκτισαν Ναό σε σχήμα Βασιλικής, καμαροσκέπαστη και η οποία φέρει πολύ έντονες επιρροές από την γοτθική αρχιτεκτονική. Η οξυκόρυφη καμάρα της οροφής στηρίζεται πάνω σε επίσης οξυκόρυφα σταυροθόλια και καλύπτεται από επίπεδα κεραμίδια Γαλλικού τύπου.
Το καμπαναριό ορθώνεται σε 5 επίπεδα πάνω από το γείσο της οροφής και είναι κτισμένο στην γωνία που σχηματίζουν στο σημείο ένωσης τους ο ανατολικός με τον νότιο τοίχο. Είναι κτισμένο με πελεκημένους ασβεστολιθικούς πωρόλιθους και φέρει πανέμορφα σκαλίσματα, τα οποία το καθιστούν ένα από τα πιο όμορφα καμπαναριά που υπάρχουν στους Ναούς του νησιού.
Στην Νότια περίβολο υπάρχει μικρό κοινοτικό πάρκο και το αρχαίο πηγάδι από το οποίο έρεε το νερό για το κτίσιμο του Ναού και το οποίο ανακαλυφθεί μετά από θαυματουργό παρέμβαση του Αγίου. Στην δυτική υπάρχει το μνημείο των δύο Ηρώων του Ενωτικού αγώνα των Κυπρίων και στην ανατολική το πολιτιστικό κέντρο Αγίου Μάμαντος.
