Το χωριό Λαγουδερά, το συναντάμε στις παρυφές της βουνοκορφής Μαδαρή, στην περιοχή Πιτσιλιάς και στην δυτική όχθη του ποταμού Ελιά. Η διαδρομή προς το χωριό, που ξεκινά μετά τον υδατοφράκτη Ξυλιάτου, θα σας περάσει μέσα από πευκόδασος που καλύπτει την βαθιά ρεματιά που σχημάτισε ο ποταμός.
Σε όλη την διαδρομή, θα δείτε τόσες πολλές αποχρώσεις του πράσινου που δεν θα δείτε πουθενά αλλού. Όλες οι πλαγιές, μοιάζουν σαν παλέτα ζωγραφικής. Σε πολλά σημεία μπορείτε να σταματήσετε και να χαρείτε το υπέροχο τοπίο.
Ο ποταμός θα σας «συνοδεύει» μέχρι την είσοδο σας στο χωριό. Εκεί θα χωριστεί στα δύο και το ένα μέρος θα ακολουθήσει πορεία ανατολικά του χωριού και το άλλο δυτικά.
Το χωριό, κτισμένο στην δυτική όχθη του Ελιά, αρχινά από τα όρια της κοίτης του και «ανεβαίνει» μέχρι την Ιερά Μονή Της Παναγίας του Άρακος ή Άρακα.
Οι μόνιμοι κάτοικοι, όλοι κι όλοι 30 και αυτοί συνταξιούχοι. Τις εορτές όμως, η κάθε γειτονιά «ζωντανεύει» καθώς αυτοί που εγκατέλειψαν το χωριό για την πόλη, επιστρέφουν.
Το όνομα «Λαγουδερά» το πήραν από τους πολλούς λαγούς που υπήρχαν στην περιοχή. Η πλούσια βλάστηση που φύεται στις πλαγιές της Μαδαρής, σε συνδυασμό με τις πολλές πηγές νερού, αλλά και η μορφολογία του εδάφους, ευνοεί την αύξηση των αριθμών του ζώο αυτού.
Στα βορειοδυτικά του χωριού, υπάρχει εδώ και 800 χρόνια, η Ιερά Μονή της Παναγίας Του Άρακος. Δίπλα από την μονή, υπάρχει ένας από τους μεγαλύτερους γίγαντες που υπάρχουν στο νησί. Ένας τεραστίων διαστάσεων Δρυς, υπάρχει εκεί από τον καιρό που οικοδομήθηκε το Μοναστήρι.
Λίγες εκατοντάδες μέτρα, πριν το μοναστήρι, υπάρχει το μνημείο Ηρώων των Λαγουδερών. Ένα μνημείο που κρύβει το δράμα μιας γυναίκας και μιας οικογένειας. Ένας από τους τρεις ανδριάντες, ανήκει στον γιο της Κυριακούς Παπαχαραλάμπους ή όπως την ξέρουν όλοι «Κυριακού από το Σαράντι», αγωνίστριας και Ηρωίδας του Ενωτικού Αγώνα της Κύπρου.
Την συναντήσαμε στον προαύλιο χώρο του Μοναστηριού, να προσπαθεί να πωλήσει σε επισκέπτες της εκκλησίας, άγρια χόρτα, εξασφαλίζοντας έτσι το φαγητό της επόμενης μέρας. Καθίσαμε μαζί της. Μας μίλησε. Μας είπε τόσα πολλά. Από τη πρώτη μέρα, που στο σπίτι της, αυτό που προόριζε ο Πατέρας της να της δώσει για προίκα, μπήκε ο πρώτος αντάρτης της ΕΟΚΑ, μέχρι τη μέρα που οι Άγγλοι τοποθέτησαν εκρηκτικά και το ανατίναξαν.
Μας μιλούσε και εμείς γράφαμε. Τα λόγια της, μαστίγιο, μαστίγωναν την κοινωνία και το κράτος. Το κράτος, που η ίδια πολέμησε για να ιδρυθεί.
- Εμείς πολεμήσαμε για την Ένωση, πρόσθεσε σε όλα τα άλλα που μας είπε, προσπαθώντας να "κρατήσει" τα δάκρυα της. Μας ξέχασαν όλοι. Δεν ζητήσαμε ποτέ τίποτα, αλλά πιστεύαμε ότι αν ποτέ φτάναμε σε αυτή την ηλικία, θα είχαμε κάποιες ευκολίες. Θα είχαμε το κράτος να μας νοιάζεται και να μας φροντίσει. Αυτοί μας πέταξαν και μόνο στα μνημόσυνα μας θυμούνται. Μακάρι να είχα ανατιναχτεί μαζί με το σπίτι μου, συμπλήρωσε.
Μας είπε για να βασανιστήρια που την υπέβαλαν οι Άγγλοι, για να αποκαλύψει, που ήταν το κρησφύγετο που έκρυβε τους αντάρτες. Μας μίλησε πόσο όμορφα ένιωθε όταν μαγείρευε για τα αμούστακα παιδιά που πολεμούσαν για την Ένωση.
Για κάποιο χρονικό διάστημα, υπήρχαν 30 αντάρτες στην αυλή μου και μαζί με τον πατέρα μου, καταφέρναμε να μην πάρουν «μυρωδιά» οι Άγγλοι.
Μας μίλησε για τον Χαράλαμπο Μπαταριά και άλλους συναγωνιστές της. Μας είπε για την προσπάθεια αναστήλωσης του κρησφύγετου της ΕΟΚΑ. Για δέκα χρόνια το παλεύει και κανένας δεν την βοηθά. Τελικά το κράτος έχει χωρίσει τους Αγωνιστές σε κατηγορίες.
