Όταν τον 16ον π.χ. αιώνα κάνει την εμφάνιση της στο νησί της Κύπρου η πιο απλή μορφή μύλου, ο χειρόμυλος, κανείς δεν πίστευε ότι σε πολύ σύντομο χρόνο θα εξελισσόταν σε νερόμυλο και μάλιστα θα κτίζονταν τόσοι πολλοί, σε ένα τόσο μικρό νησί που τα άνομβρα χρόνια το «συνόδευαν» συχνά στο πέρασμα των αιώνων.
Στο νησί υπήρχαν εκατοντάδες νερόμυλοι και κάποιοι από αυτούς δούλευαν μέχρι και το πρώτο μισό του 20ου αιώνα όταν αντικαταστάθηκαν από ηλεκτρικούς αλευρόμυλους. Ως επί το πλείστον κτίζονταν κοντά σε καφαλόβρυσα ή κοντά στην κοίτη ποταμών (π.χ. στην πορεία του ποταμού που δημιουργούσε το κεφαλόβρυσο Κυθρέας υπήρχε τεράστιος αριθμός νερόμυλων).
Η μεταφορά νερού γινόταν από πολύ μακριά και με εκτροπή του νερού του ποταμού σε μυλαύλακο αφού πρώτα δημιουργούσαν μικρό φράγμα στην πορεία του. Υπήρχαν περιπτώσεις όπως του νερόμυλου της Περιστερώνας που η εκτροπή του νερού γινόταν από απόσταση 8 χιλιομέτρων και στην πορεία του ίδιου μυλαύλακου υπήρχαν 6 νερόμυλοι.
Κατά τις περιόδους που το νερό στα ποτάμια στέρευε, οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν νερό από πηγάδια το οποίο συσσώρευαν σε τεράστιες πέτρινες δεξαμενές νερού και από εκεί με νεραύλακο το διοχέτευαν στο μυλαύλακο.
Σήμερα στη Κύπρο υπάρχουν περίπου 40 νερόμυλοι οι οποίοι βρίσκονται σε άριστη κατάσταση και πολλές εκατοντάδες που με λίγη φροντίδα μπορούν να αναπαλαιωθούν και να αποτελέσουν θεματικά μουσεία.
Δυστυχώς όμως, όπως βλέπουμε και στην περίπτωση του νερόμυλου Περιστερώνας, κάποιοι από τους σημερινούς Κύπριους δεν ενδιαφέρονται για την ιστορία τους και όχι μόνο δεν αναπαλαιώνουν αυτά τα πανέμορφα αρχιτεκτονικά κτίσματα αλλά προσπαθούν να τα εξαφανίσουν για να μην υπάρχει ελπίδα κάποιος να ενδιαφερθεί για αυτά.
Ο νερόμυλος της Περιστερώνας, αυτό το πανέμορφο αρχιτεκτονικό οικοδόμημα, κτισμένο με πέτρες του ποταμού στα μαύρα χρόνια της Τουρκοκρατίας, σχεδόν έχει θαφτεί κάτω από τόνους μπάζων στην προσπάθεια του ιδιοκτήτη γης να δημιουργήσει επίπεδο χωράφι. Μπάζωσε το νεραύλακο που έφθανε το ύψος των 10 μέτρων και το έθαψε μέσα στο χώμα.
Και δεν αρκούσε αυτό, πάνω στο μυλαύλακο φύτεψε και δέντρα. Έλεος πια. Οι αρχές της Περιστερώνας τι κάνουν για να προστατέψουν το αρχαίο μνημείο από την ολοκληρωτική καταστροφή;
